Situatieschets

NB. Onderstaande situatieschets stamt uit 2006. De cijfers zijn wat veranderd, en sommige termen (bijvoorbeeld Art. 24 status heet nu ANBI status), maar de verhoudingen en problemen die hier worden aangegeven, gelden ook anno 2014 nog steeds.

Geen overzicht

Er zijn in Nederland naar schatting 30.000 goede doelen. Niemand weet wie ze zijn, wat ze doen en hoeveel geld erin omgaat. Er is geen registratieplicht, geen regels en geen controle op goede doelen. Bedrijven die zich bij de Kamer van Koophandel inschrijven, moeten verplicht hun jaarcijfers inleveren. Goede doelen hoeven dat niet. Er is geen loket of Ombudsman waar donateurs met vragen of klachten terecht kunnen.
Om een goed overzicht te krijgen van aantallen goede doelen en de bedragen die in deze wereld omgaan, ontbreken definities van wat een goed doel is en wat niet. Tellen kerken, sportverenigingen, vermogensfondsen mee? Worden bedragen zoals sportsponsoring meegeteld? Schattingen van de bedragen die jaarlijks door al deze doelen worden “omgezet” lopen dan ook uiteen van 4 tot 20 miljard euro, of nog hoger!

Versnippering
De overheid in Nederland stuurt aan op zelfregulering door de branche. Maar “de branche” bestaat niet: die 30.000 goede doelen kennen ook elkaar niet en zijn niet te bereiken, dus kunnen zich ook nooit verenigen. Er zijn een aantal organisaties en samenwerkingsverbanden tussen hoogstens een paar honderd goede doelen. Dat zijn de gesprekspartners van de overheid, media en onderzoeksbureaus. De andere 29.500 blijven bij iedere studie, gesprek en brainstorm buiten beschouwing. Lees verder hierover bij de overheid en goede doelen en onze aanbevelingen.

Kamer van Koophandel

Er staan ongeveer 250.000 stichtingen en verenigingen ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Dit zijn ook sportverenigingen en stichtingen (bijvoorbeeld stichting derdengelden van een notaris) die we niet onder “goede doelen” verstaan. Naar schatting kunnen we hiervan ca. 30.000 aanmerken als “goede doelen”, die het algemeen nut nastreven.

Belastingdienst

Ca. 16.000 organisaties staan als “algemeen nut beogend” ingeschreven bij de Belastingdienst in Den Bosch onder het voormalige art. 24. Deze Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI) hoeven geen schenkingrecht te betalen. Ook op deze instellingen is nauwelijks controle. De Belastingdienst vraagt niet alle jaarverslagen op van deze ANBI goede doelen. Ze moeten alleen een vragenlijst invullen waarmee het risicoprofiel bepaald wordt (voor terroristische activiteiten, witwassen van geld of misbruik van ANBI status, dus niet of een goed doel wel doet wat het zegt). Lees verder hierover bij de overheid en goede doelen.

Van die 16.000 doelen zijn ongeveer 4.000 vermogensfondsen, die (eigen) geld beheren en daarmee projecten steunen. De meeste vermogensfondsen werven zelf geen geld. Dan blijven 12.000 fondsenwervende en uitvoerende organisaties over die vaak wel geld werven. Dit zijn grote en kleine organisaties, bekend en onbekend. Niemand weet wie ze zijn, wat ze doen, hoeveel geld ze ophalen en waaraan ze het uitgeven. Naar schatting gaat er bij deze 12.000 goede doelen zo’n 3 a 4 miljard euro op jaarbasis om.

Centraal Bureau Fondsenwerving

Ongeveer 625 van deze 12.000 goede doelen leveren vrijwillig hun jaarverslag in bij het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). 327 van deze 625 organisaties hebben een Keurmerk of Verklaring van geen Bezwaar van het CBF. Een goed doel vraagt zo’n Keurmerk vrijwillig aan, het CBF controleert dus niet álle goede doelen. Bovendien moet er voor een Keurmerk betaald worden, wat veel goede doelen te duur vinden. Zo’n Keurmerk of Verklaring betekent dat er op een aantal punten naar een goed doel gekeken wordt. Het betekent echter niet, wat het CBF zelf tot voor kort claimde, dat “uw geld terecht komt waar u het voor bedoeld heeft” (zie uitspraak reclamecodecommissie maart 2006). Een Keurmerk geeft geen compleet beeld van kosten en bestedingen. Bovendien is het niet geschikt voor alle goede doelen. Toch is het is de enige vorm van controle die er op dit moment is. Voor meer informatie over het CBF, zie veel gestelde vragen over toezicht op goede doelen en www.cbf.nl
De bij het CBF bekende doelen hebben een gezamenlijke “omzet” van ca. 2 miljard euro. Dit is ca. 65% van de geschatte 3 miljard “omzet” van de 12.000 fondsenwervende doelen met een artikel 24/ANBI status. Over de rest is nauwelijks gegevens beschikbaar.

Gebrek aan toezicht en controle

Er is in Nederland geen controlerende instantie. De overheid stimuleert zelfregulering en wijst naar het CBF. Het CBF is echter een keurmerkverlenende instantie die niet de intentie, doelstelling of de capaciteit heeft om alle goede doelen te controleren. Hierdoor ontstaat een soort schijnzekerheid. Daarnaast moet men beter duidelijk maken wat het Keurmerk wel en niet inhoudt en de criteria verder uitdiepen.

Lees meer over het gebrek aan toezicht en controle.

Een oplossing is er niet zo snel. Wat belangrijk is, is dat er eerst overzicht en transparantie komt. Zo kan de gever zelf actief en bewust zoeken, evalueren en kiezen welk doel hij/zij wil steunen. De Donateursvereniging heeft een aantal aanbevelingen geformuleerd om dit mogelijk te maken. Tevens zijn er een aantal problemen en dilemma’s bij de overheid die overwonnen moeten worden.